قضاوت منصفانه در مورد هر ورزشی

دو نفر بر روی تاتامی مقابل هم ایستاده اند. اولی حمله را آغاز می کند و با تمام سرعت به سمت حریفش یورش می برد ولی با یک جاخالی از سمت حریف غافلگیر می شود. هنوز ذهنش از حالت آشفتگی در نیامده بود که احساس کرد در اختیار حریف چپ و راست می شود و تا بخواهد تعادلش را حفظ کند ، مُچش پیچ می خورد و پرت هوا می شود ...

این جریان کاربرد آی کی دو را از زبان مهاجم (که خود او هم آی کی دو کا است) توصیف می شود. ولی این قضیه چقدر صحت دارد؟ واقعاً یک آی کی دو کا می تواند حمله ای خطرناک را خنثی کند و مهاجم را در اختیار خود در آورد یا نه؟، همه اش فیلم است و تمامی پرتاب ها و قفل مفصل ها نمایش است؟

آیا واقعاً آی کی دوکاران می توانند هنرشان را بر روی یک حریف سرسخت که در سبک دیگری کار کرده پیاده کنند یا فقط زمانی می توانند هنرنمایی کنند که حریفشان با آنها هماهنگ شده و برای تمکین شدن اجرای فنون، حریف(اوکه) آخر هر تکنیکی روی هوا اوکمی (اُفت) بزند؟!

روزی با یک دوست رزمی کاردر مورد سبک آی کی دو بحث می کردم. یک کم که بحثمان بالا گرفت، طرف موضع گیری تندی نسبت به سبک آی کی دو گرفت. می گفت: <<این کارهای عجیب و غریبی که نشون می دن چیه؟ این چه سبکیه که با یک تکان دست، حریف را پرت می کنند؟ ما قانون جاذبه داریم، قانون انرژی داریم! یه روز با رفقا دور تلویزیون نشسته بودیم و نمایشی از آی کی دو پخش کردند. هممون داشتیم از خنده روده بر می شدیم. چرا اینها با این کارهاشون جوونهای مردم را گول می زنند؟...>>

واقعا در آن لحظه نمی دانستم چه بگویم! قضاوتش در مورد این سبک ناشی از یک برنامه نمایشی از تلویزیون بوده نه از تجربه شخصی یا مطالعه و تحقیق! به من در مورد آی کی دو می گفت: <<توهم بُرد، آدم را به سقوط می اندازد. آی کی دوکاران همیشه آخر تکنیک هایشان برنده اند و این توهم خطرناکی را برایشان درست می کند....>>. با اینکه اعتراضاتش بجا بود ولی اصلا حرف هایش قابل قبول نبود چون او با عینک رشته خودش به آی کی دو نگاه می کرد و نظر می داد، اصلا در آی کی دو مفهومی به نام رقابت معنا ندارد که بخواهد برد و باختی وجود داشته باشد. با اینکه حرف برای گفتن زیاد داشتم اما به حرمت سنّ بالا و مقام رزمی اش دیگر با او بحث را ادامه ندادم.

شبیه به همین حرفها و پیش داوری ها در مورد آی کی دو را از خیلی رزمی کاران دیگر شنیده ام. خاطره ای که بالا ذکر شد بهترین و منطقی ترین اعتراض را در بین خاطره هایم داشت وگرنه حتی برایم پیش آمده که یک استاد رزمی (!) تا فهمید که آی کی دو کار می کنم شروع به تمسخر و توهین به این سبک کرد. واقعا از وجود چنین استادنمایی افسوس می خورم چرا که موجودیت این افراد بی منطق و بی ادب مایه ننگ جامعه رزمی ماست. به هر حال نمی دانم چرا عادت کردیم بدون اینکه اطلاع درستی داشته باشیم نظر بدهیم؟ نمی دانم که آیا این پیش داوری هایمان بخاطر نداشتن مطالعه کافی است یا بخاطر تعصب بیش از حدمان نسبت به سبک خودمان است؟ متأسفانه دو ویژگی مشترک در اکثر رزمی کاران خودمان وجود دارد:

1) سبکمان بهترین و کامل ترین سبک است.

2) مابقی سبک ها بیخود است! چیزی جز وقت تلف کردن نیست.

خوب معلوم است که این تعصب بیجا، افق دید انسان را محدود می کند و موجب پیش داوری های نادرست می شود. خودم هم قبلا نسبت به همین رشته دچار همچین پیش داوری عجولانه ای شده بودم و چندین بار نزدیک بود که رشته ام را عوض کنم. ولی با توجه به اینکه عناصر متضاد مکمل یکدیگرند، همین حرف و حدیث های ناشی از تعصب های بیجا مرا وا می داشت که در مورد کاربرد آی کی دو بیشتر تحقیق کنم و آخرش به این نتیجه رسیدم که ایراد از آی کی دو نیست، از بعضی آی کی دو کاران است و سعی می کنم در این مقالات نتایج خودم را که حاصل درک خودم از آی کی دو بوده و برخی ایرادهای کوچکِ موجود را به اشتراک بگذارم هرچند ادعا نمی کنم که خیلی سوادم بالاست!

پیشینه آی کی دو

اگر بخواهیم سبکی را خوب بشناسیم باید از پیشینه آن اطلاع داشته باشیم. یکی از ریشه های رشته آی کی دو سبکی به نام "دایتو ریو" است.

این سبک کهن، اختصاصاً در خاندانی از سلحشوران سامورایی، نسل به نسل آموزش داده می شده. هنرآموزان این سبک فرا می گرفتند که چگونه در نبرد با دست خالی، حریفی مسلح را خلع سلاح کنند و این یعنی نبردی میانه مرگ و زندگی که یا طعمه شمشیری بُرّان می شدند یا حریف را به کنترل خود در می آوردند. بعید به نظر می رسد که چنین سبکی میراث آی کی دو باشد و آی کی دو بدون کاربرد باشد!

پدر آی کی دو، اُسنسه وشیبا این هنر را با جهان بینی خاص با پشتوانه فلسفی عمیق به جهان عرضه کرد. به عبارت دیگر هنر مبارزه صرف را به هنر هماهنگی با نیروی کی تعالی داد.

سخن گفتن در مورد نیروی "کی" یا ذات آی کی دو، خارج از توان این مقاله است. فقط به این جمله اکتفا می کنم، کسی که نیروی کی را درک کرده باشد، آنوقت تقریبا آی کی دو را درک کرده است. (بعد ها در این باره بیشتر خواهم نوشت.)

نمایش آی کی دو یا آی کی دو نمایشی؟

هر سبکی در مناسبت های گوناگون برای تبلیغ خودش نمایشی را اجرا می کند. این مسأله در جامعه هنرهای رزمیِ جهان یک چیز پیش و پا افتاده ای است که ما به درست یا غلط بودن آن کاری نداریم. همه ما توقع داریم، هر سبکی که نمایش می دهد، هر آنچه در چنته دارد رو کند. از همین جاست که پیش داوری ها و قضاوت های نادرست پیش می آید. مثلاً هیچوقت نمایش وینگ چون به پای زیبایی نمایش تکواندو نمی رسد. ولی کاربرد وینگ چون اگر بیشتر از تکواندو نباشد، کمتر نیست. (بشرطی که هنرِ رزمیِ تکواندویِ اصیل باشد نه ورزشِ مسابقه ایِ تکواندو!) و این بدیهی است که هیچوقت نمایش نمی تواند ملاکی برای تشخیص کاربردی بودن یا نبودن یک رشته باشد.

هنر آی کی دو نیز در حقیقت چیزی برای نمایش ندارد. چون تکنیک های آی کی دو، دفاع شخصی است. برای نشان دادن تکنیک های آن باید حمله ای ساختگی صورت گیرد. برای همین بعضاً نمایش های آی کی دو، تصنّعی، بی روح و بی کاربرد جلوه می کند یا به زبان دیگر آی کی دو نمایشی شکل ماست شده آی کی دو واقعی است.

بسیاری از تکنیک های این سبک را نمی توان با نگاه درک کرد. مثلاً بیننده از کجا درک می کند که به اوکه (کسی که تکنیک می خورد) چه فشاری وارد شده؟ چون بسیاری از تکنیک ها مفاصل را هدف می گیرد، بعضی تکنیک ها عصب ها را مستقیماًٌ هدف می گیرد. خوب بیننده آن دردی که اوکه متحمل می شود را درک نخواهد کرد. (مگر اینکه خودش نیز آن را تجربه کند.) از طرف دیگراوکه (که خودش هم آی کی دو کا است) می داند چگونه هماهنگ شود تا کمتر به او فشار آید و اذیت شود. تمامی این فاکتورها را کنار هم بگذاریم می فهمیم که کاربرد واقعی آی کی دو را نمی توان در نمایش نشان داد. کسی که تکنیک می خورد کاربرد آن را بهتر از کسی که تماشا می کند، درک می کند.

مُدل تمرینی هنر آی کی دو:

اولین بار که تمرینات آی ک دو را از نزدیک دیدم، چشمانم از تعجب گِرد شده بود! ارشدِ کلاس با خونسردی تمام، حملات مهاجم را خنثی می کرد و او را به کنترل خود در می آورد، سپس چپ و راستش می کرد تا اینکه (مهاجم) به زمین پرت می شد. تصورم از دفاع شخصی، کنترل حریف با چند حرکت ساده بود ولی چیزی که در آن لحظه تعجب مرا برانگیخته بود، حرکات پیچیده و طولانی تکنیک های این رشته بود. با خودم می گفتم: <<چه نیازی به این همه حرکت هست؟ چرا اینقدر می چرخند؟ اصلا چرا این مُدلی تمرین می کنند؟!>> به هر حال خیلی از آی کی دو خوشم آمد و تصمیم گرفتم تمام سوابق رزمی ام را کنار بگذارم و از صفر این رشته را شروع کنم.

تا به امروز، به آدم های زیادی که تمرین های آی کی دو یا نمایش های آن را می بینند، دقت کرده ام. چیز مشترکی که در همه آنها بروز می کرد، تعجبشان از مدل تکنیک های این سبک بود! ولی واکنش هایشان مختلف بود. عده ای خوششان می آمد این سبک را تحسین می کردند و بعضی دیگر که دلیلی منطقی برای تکنیک ها پیدا نمی کردند، سریع برچسب نمایشی بودن را بر فنون این هنر رزمی می زدند. امّا در حقیقت تمرینات آی کی دو با توجه به هدف و غایتی که دارد (روش آی کی)، از اصول و منطق خاصی پیروی می کند که در زیر بعد از ذکر یک مقدمه، به چندتای آن اشاره می شود:

- مقدمه) تشریح فنون آی کی دو در یک جمله می شود: غلبه بر حریف با استفاده از نیروی خودش.

- 1) حرکات مُدَوَّر، حملات مستقیم را خنثی می کند. آی کی دو از چنین اصلی پیروی می کند. ابتدا هماهنگی با حمله حریف و هضم نیروی او، سپس انتقال این نیرو علیه او و به کنترل در آوردن حریف. (رسیدن به چنین مهارتی نیازمند تمرینات جدی، در یک بازه زمانی درازمدت است).

- 2)چون بسیاری از فنون آی کی دو، مفاصل را هدف می گیرد، نباید روند تمرین آسیبی به هنرجویان بزند. یکی از دلایل هماهنگی اوکه (کسی که تکنیک می خورد)، با توری (کسی که تکنیک می زند)، به حداقل رسیدن آسیب است. مثلا در تمرینات نیمه پیشرفته و پیشرفته آی کی دو (مثل جیو وازا) بعضاً سرعت توری (فن زن) بالا می رود و اوکه (فن خور) در چنین موقعیتی، اغلب با پیچ خوردن مفاصلش، باید روی هوا معلق بزند (توبی اوکمی) وگرنه آسیب جدی می بیند.

- 3) آی کی دو کاران در تمرین مکمل یکدیگر هستند. برای همین هرکدام باید به تناوب، هم با توری بودن، فنون را تمرین کنند و هم با اوکه شدن، به دوستشان کمک کنند تا تکنیک ها را خوب یاد بگیرند و خودشان زمین خوردن را تجربه کنند که به قول معروف تا زمین نخوریم پیشرفت نمی کنیم.

یکی دیگر از دلایل هماهنگی در تمرین، نشستن تکنیک ها در بدن هنرجویان است. این مسأله، بیشتر در مورد تکینک های مقدماتی (مثل کیهون وازا) صدق می کند و بتدریج با پیشرفت کردن هنرجو و نشستن فنون در بدن او، باید استیل های بدنی مختلف، به خصوص استیل های سخت و مقاوم را نیز تجربه کند. برای یک آی کی دوکای قَدَر، قد و وزن، قدرت و استقامت بدنی حریف، مهم نیست؛ چون به هر حال به کنترل او در خواهد آمد. اگر آی کی دو کاری نتوانست بر حریفی غلبه کند، باید بداند که به جایی نرسیده و هنوز جا برای تمرین، زیاد دارد.

- 4) هدف از تمرینات آی کی دو، رسیدن به هماهنگی با نیروی <<کی>> است. برای همین شاید برخی تکنیک ها بظاهر بی کاربرد و صرفاً نمایشی جلوه کند. (مثل کش و قوس دار بودن برخی تکنیک ها همچون اُشیرو وازا؛ یا بقول دوست رزمی کارمون: با یک تکان ساده دست، پرت هوا شدن!). اصلا بعضی تکنیک ها در آی کی دو تمرین می شوند که معقولانه در مورد آن قضاوت کنیم، بظاهر کاربردی در میدان مبارزه ندارند. خودم قبلا برایم یک دغدغه بود که مثلا این فلان تکینک تابلو است که کاربرد ندارد چرا آنرا تمرین می کنند؟ یا با خودم فکر می کردم: <<در میدان مبارزه مجال زیادی برای چرخیدن های کش دار وجود ندارد و بعضی از تکنیک های خاص این سبک که در باشگاه ها تمرین می شوند هیچ کاربردی در مبارزات خیابانی ندارند و من خودم را نمی توانم گول بزنم، پس چرا در آی کی دو تمرین می شوند؟>> (همین دغدغه ها باعث می شد بارها تصمیم به ترک این رشته بگیرم). اما بعدها فهمیدم که اصلا غایت (هدف نهایی) آی کی دو چیز پستی مثل مبارزات خیابانی و رینگ و مسابقات قفس نیست. هدف درک نیروی کی است و این تمریناتِ نمایشیِ بظاهر بی کاربرد برای رسیدن به هماهنگی با نیروی کی است. حتی اوکه هم با هماهنگ شدنش دارد به نوعی آی کی (هماهنگی با کی) را تمرین می کند. حتماً در کاربرد واقعی نیازی نیست که تکنیک ها را به همان شکل اصولی خودش پیاده کنیم. چه بسا می توان با گرفتن انگشتان دست حریف، او را به کنترل خودمان در آوریم. (متأسفانه این چیزی است که بعضی از ما آی کی دو کاران آن را درک نکرده ایم...!) خلاصه کی روح تکنیکهای آی کی دو است. هرکس به آی کی برسد، حتی می تواند آن تکنیک های به ظاهر بی کاربرد را کاربردی کند و هر حریفی را به کنترل در آورد.

اما زیاد نمی خواهیم تو بحث های فلسفی آی کی دو غرق بشیم، چرا که نه در مجال این مقاله جا می شود و نه نویسنده این چند خط سوادش را دارد. هدف این مقاله بحث در مورد کاربردی یا نمایشی بودن آی کی دو است که دیگر وقتش است از گفته های بالا یک جمع بندی کنیم.

جمع بندی:

این مقاله را با یک اعتراض از دوستی عزیز شروع کردیم و تقریبا محور بحث های ما همین خاطره بود. کلاً هر رشته ورزشی یا رزمی برای خودش سنت هایی دارد، چه در مدل تمرین چه در حالت کلاس و ارتباط افراد با یکدیگر. مثلا در ورزش کشتی بین کشتی گیران زشت است که با صدای بلند زمین بخورند. این برایشان مثل این می ماند که طرف مثل (با عرض پوزش) تن لَش زمین خورده. ولی در دوجوهای جودو اینگونه نیست. جودوکاران با افتادنشان علاوه بر لرزاندن کلاس، موقع سقوط با دستشان به زمین ضربه می زنند. خوب این تفاوت سنتها به تفاوت دیدگاه های دو رشته برمی گردد. یا مثلا آی کی دو کاران هنگام اوکه شدن، برای فرار از آسیب های مفصلی یه جاهایی خودشان روی هوا اوکمی (افت) می زنند و این مسأله کمی برای جودوکاران نامعقول است. چیزی که درست نیست اینه که آدم بدون اطلاع از تفاوت دیدگاه ها و تنها از عینک رشته خودش در مورد سایر سبک ها قضاوت کند.

ما عنوان مقاله را یک سؤال گذاشتیم که آیا آی کی دو هنری کاربردی است یا صرفاً نمایشی؟ و با این پیش فرض بحثمان را شروع کردیم و در قسمت <<پیشینه آی کی دو>> اشاره مختصری به ریشه این هنر رزمی شد. در رشته دایتوریو، شاگردان؛ باید یاد می گرفتند که چگونه از یک نبرد میانه مرگ و زندگی جان سالم به در ببرند. شگرد این هنر رزمی این بوده که حملات مسلحانه به صورت مستقیم را با حرکات مُدَوَّر خنثی می کردند و سپس حریف را به کنترل خود در می آوردند و این هنر، میراث آی کی دو است. با این وجود آیا می توان به چنین رشته ای برچسب نمایشی بودن را زد؟

در قسمت <<نمایش آی کی دو یا آی کی دو نمایشی؟>> بحث این شد که نمایش هنرهای رزمی، صرف نظر از درست یا غلط بودن آن؛ نمی تواند ملاکی برای تشخیص کاربردی بودن یا نبودن یک رشته باشد. اکثر هنرهای رزمی را نمی توان با نمایش نشان داد چون اصلا چیزی برای نمایش ندارند ولی به هر حال اگر هم نمایشی ترتیب داده شود، بعضا حرکات بی روح و بی کاربرد جلوه می کند. این مسأله در مورد آی کی دو بیشتر صدق می کند. در تکنیک های آی کی دو فقط اوکه شدت فشار و درد را درک می کند، نه بیننده! اما با این حال یک سؤال! آی کی دو کاران چه چیزی را برای نمایش نشان می دهند؟ در بخش بعدی خواندیم که آی کی دو کاران اغلب همان تمریناتی که در دوجوهای آی کی دو تمرین می شوند را به نمایش می گذارند. تمریناتی که از اصول و منطق خاصی پیروی می کنند و هیچ کسی جز خودشان آن را درک نمی کند وسپس در بخش <<مدل تمرینی آی کی دو>> همین اصول و منطق خاص تمرینات آی کی دو به اختصار شرح داده شد و همین ها به تمرینات آی کی دو پیچیدگی خاصی بخشیده است که در نگاه اول، برای هر بیننده ای عجیب به نظر می رسد که حال عده ای آن را درک می کنند و تحسینش می کنند (بقول یکی از دوستان: ما برای برکه آمدیم، با دریایی بزرگ مواجه شدیم). و عده ای دیگر دلیل منطقی برای تمرینات آن پیدا نمی کنند و دست انکار بر روی آن می زنند. و جمله آخر ... .

در تاریخ کوتاه این هنر رزمی، از بزرگمردان این هنر عجایبی نقل شده که انسان انگشت به دهان می ماند و همه آن وامدار نیروی کی است. اگر هم بخواهیم در صحت این گفته ها تردیدی کنیم، تواتر نقل آنها خود جای بحث است که حتماً چیزهایی ناشناخته در این عالم وجود دارد که کشف نشده اند و انکار یکسری آدم های ظاهرنگر، دلیلی بر نبود این چیزها نیست.

امیر المؤمنین (علیه السلام) می فرمایند:

أتزعم انک جرم صغیر و فیک انطوى العالم الاکبر أنت الکتاب المبین الذى بإحرفه تظهر المضمر(اسرارالحکم, ج1, ص 265 - 367.)

اى بشر آیا خیال مى کنى که به ظاهر جسم کوچکى هستى در صورتیکه در وجود تو جهانى پر از رمز و راز نهفته است. تو یک کتاب آشکارى هستى که هر یک از حروف و کلمات آن کتاب آشکارکننده نهان خلقت بزرگ است.

به قول لسان الغیب:

تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی..................گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش